Die Zeitschrift für Sprachunterricht und Sprachenlernen

1998 - N3

Lingua e cultura retoromance
Rätoromanische Sprache und Kultur
Langue et culture rhétoromanches
Lingua e cultura retorumantscha

Responsabile di redazione per il tema:
Verantwortliche für den thematischen Teil:
Responsable de rédaction pour le thème:
Responsabel per la part tematica:

Werner Carigiet

Sommario
Inhalt
Sommaire
Cuntegn

Taidla tat, ins tucca ils zains-baselgia per Tschinquaisma
Clau Solèr

Die Sprachgeographie Romanischbündens
Lia rumantscha

Breve storia del retoromancio / Geschichte des Rätoromanischen
Lia rumantscha

Das Rätoromanische in der Statistik
Lia rumantscha

La Lia rumantscha Lia rumantscha DRG: Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun (Chur)
Claudio Vincenz

Der Verein Pro Svizra Rumantscha engagiert sich für "La Quotidiana"
Toni Cantieni

Die romanische Jugendbewegung und die GiuRu
Eveline Nay

Bündnerromanische Literatur: eine kleine Skizze
Cla Riatsch

Der lange Weg zur Tageszeitung
Anna Maria Elmer-Cantieni

Pourquoi apprendre le romanche?
Nicolas Bühler

Le 'rumantsch grischun'
Lia Rumantscha

Möglichkeiten und Grenzen der Förderung des Rätoromanischen aus der Sicht des Bundes
Constantin Pitsch

Das Rätoromanische in der Sprachenpolitik des Kantons Graubünden
Arno Berther

Zukunftsstrategie der Lia rumantscha
Gion A. Derungs

Die romanische Volksschule
Werner Carigiet

Gegenwart und Zukunft der Schulpolitik des Kantons Graubünden
Christian Sulser

Freud und Leid einer Romanischlehrerin
Wally Liesch

Lehrmittel machen dagegen sehr
Georges Darms

Das Romanische vor und nach der Mittelschulreform
Gian Peder Gregori / Werner Carigiet

Romanische Schule der Zukunft: Gedankensplitter
Rico Cathomas

Romanisch an der Universität
Werner Carigiet

Gelebte Dreisprachigkeit. Das Sprachenmodell der Bündner Frauenschule
Heidi Derungs-Brücker


INSERTO DIDATTICO
N. 29 - Entdecken wir die rätoromanische Sprache und Kultur / Scopriamo la lingua e la cultura romancia
Werner Carigiet


RICERCA - Wer hat Angst vor der multikulturellen Schule?
Johanna Ziberi-Luginbühl

IL RACCONTO - Proprio andandomene... e altri
Francesco Gesti

CURIOSITÀ LINGUISTICHE - Choice by chance
Hans Weber

Stampa / Imprimer / Drucken / Print (pdf)

 

 

Editorial

Am 3. September hat die "Stiftung Sprachen und Kulturen", Herausgeberin von Balylonia, in Biel ein erstes Mal ihr Sprachenmanifest vorgestellt, weitere Präsentationen folgen in Chur (21.9.) und Neuenburg (6.10.). Diese Präsentationen sollen helfen, die Anliegen des Manifests publik zu machen. Aus dem selben Grund haben auch Sie als Beilage zur aktuellen Babylonia-Nummer den Text des Sprachenmanifests erhalten.
Offen und sprachgewandt ins neue Jahrtausend: so lautet die Hauptbotschaft des Manifests an alle und besonders an die Adresse der sprach- und erziehungspolitischen Entscheidungsträger. Nicht zuletzt vor dem Hintergrund der teilweise mit sehr kurzsichtigen Argumenten geführten Diskussionen um den Zeitpunkt der Einführung und die Stellung des Englischunterrichts innerhalb des staatspolitisch bedeutsamen schulischen Sprachengefüges in der Schweiz wird hier ein substanzieller Beitrag zur Weiterentwicklung der schweizerischen Sprachenpolitik geleistet. Das Logo des Manifests soll denn auch die Hauptanliegen visualisieren: Offenheit und Dynamik - Eigenschaften, die wir uns von der Schweiz (auch im Bereich der Sprachpolitik) für das kommende Jahrtausend erhoffen. Der Text des Sprachenmanifests liegt vor, die Diskussion ist eröffnet. Wir laden Sie, liebe Leserinnen und Leser, herzlich ein, daran teilzunehmen. Wir würden uns freuen, wenn Sie uns helfen möchten, die Gedanken des Manifests zu verbreiten (weitere Exemplare des Textes sind bei Babylonia erhältlich). Sie könnten dadurch dazu beitragen, eine kritische, kreative, dynamische und offene Auseinandersetzung mit der künftigen schweizerischen Sprachenpolitik zu initiieren und damit die Weiterentwicklung der Sprachenlandschaft in der Schweiz mitzugestalten.
Auch Babylonia will sich der schweizerischen Sprachenlandschaft annehmen: alle auf unserem Staatsgebiet präsenten Sprachen sollen in der nächsten Zeit in loser Folge Thema einer Babylonia-Nummer werden. Wir beginnen mit dem Rätoromanischen, dem die vorliegende Nummer gewidmet ist. Zahlreiche kleine, aber sehr informative Artikel geben einen inspirierenden und reichhaltigen Überblick über die sprachliche Wirklichkeit in der Rätoromania. Der didaktische Beitrag will es jeder Lehrperson in den anderen Sprachgebieten ermöglichen, ohne grossen Aufwand im Unterricht den Schülern und Schülerinnen unsere vierte Landessprache und -kultur näher zu bringen.

Hanspeter von Flüe-Fleck


Articoli

Gli articoli sono scritti nella lingua del titolo, le sintesi sono sempre in una lingua diversa

Beiträge

Die Beiträge sind in der Sprache des Titels geschrieben, die Zusammenfassungen immer in einer anderen Sprache

Articles

Les articles sont écrits dans la langue du titre, les résumés toujours dans une autre langue

O Taidla tat, ins tucca ils zains-baselgia per Tschinquaisma

Clau Solèr

Tunar tuna questa frasa insaco sco or dal text "Il malur da la fuorcla" da Franz Hohler e na sco "charas aspectaturas e chars aspectaturs", "balcun tort", "subvenziuns" e cabaret è interessant. I n'è betg in cabaret usità, ma mintgatant tuttina insatge sco in teater, cun giugaders e cun vus sco aspectaturas ed aspectaturs - dentant cun in pau responsabladad.
I sa tracta dal rumantsch, da questa lingua pauc enconuschenta, da l'unica lingua sulettamain svizra e dad in cumportament insaco exemplaric per ina societad plurilingua sco quai che la Svizra pretenda dad esser. En quest grà sumeglia il mund rumantsch in laboratori pitschen e survesaivel, nua ch'ins po observar co che la glieud plurilingua sa deporta tranter ella ed en contact cun glieud che na sa dapli ch'ina lingua.
Il rumantsch è dentant bler dapli ch'in exotissem, malgrà che las persunas ch'al discurran e chapeschan èn bainbaud insatge pli rar che bestgas en parcs naziunals e main protegidas che quellas en Svizra cun in territori segirà. Il rumantsch è l'emprima lingua che blers uffants emprendan e ch'ins dovra tant sco pussaivel e dapertut nua ch'ins po, sch'ins na vegn betg obligà da s'adattar, schizunt en sia atgna regiun, damai che las visitas n'al fan betg.
Il rumantsch è naschì da la lètg dal latin cun linguatgs indigens strusch conuschents ed è stà durant sia entira existenza en contact cun autras linguas vischinas e perquai è el s'adattà permanentamain ed ha integrà pleds e furmas dals vischins per restar actual e bastar als basegns da sias pledadras e da ses pledaders.
Il rumantsch è er questa lingua che sa stenta pir oz - per part ord atgna culpa - d'unifitgar e standardisar ils differents dialects locals ad ina furma cuminaivla da scrittira en be paucs onns, entant che linguas grondas han duvrà tschientaners u poets genials e sa scognan anc oz per piculezzas ortograficas sco tar nus.

*Questa frasa rumantscha prova d'evitar tutta appartegnientscha al mund neolatin. Uschiglio è il rumantsch bler pli dumesti.

Cette phrase rappelle plus "Il malur da la fuorcla", un texte du cabaretiste Franz Hohler, imitant la cadence et le son du romanche, que les "charas aspectaturas e chars aspectaturs", "balcun tort", "subvenziuns". Et ce type de cabaret artistique est fascinant. Il ne s'agit pas du cabaret habituel, mais plutôt d'une espèce de théâtre avec des acteurs et vous comme spectateurs et spectatrices - avec un peu de responsabilité.
Cette phrase est donc du romanche, cette langue peu connue, la seule qui soit uniquement suisse, quasi exemplaire pour une société plurilingue comme ce pays prétend l'être. À cet égard, le monde romanche ressemble à un petit laboratoire, où on peut observer comment les gens plurilingues se comportent entre eux et lorsqu'ils sont en contact avec des gens ne parlant qu'une langue.
Le romanche est pourtant beaucoup plus qu'exotique, malgré le fait que les personnes qui le parlent et le comprennent seront bientôt plus rares que les bêtes des parcs nationaux et moins protégées qu'elles, qui ont un territoire assuré. Le romanche est pour beaucoup d'enfants la première langue qu'ils apprennent; c'est une langue qu'on utilise tant que possible et partout, où on le peut, si on n'est pas obligé de s'adapter, même dans sa propre région, parce que les visiteurs ne le font pas.
Le romanche est né du mariage du latin et de langues indigènes peu connues. Il est resté pendant toute son existence en contact avec d'autres langues voisines et, ainsi, il s'est toujours adapté, intégrant des mots et des formes de ses voisins afin de rester actuel et de suffire aux besoins de ses locuteurs et de ses locutrices.
Le romanche est aussi cette langue qui ne s'engage qu'aujourd'hui - en partie par sa faute - pour unifier et pour standardiser, en peu d'années, ses différents dialectes locaux vers une forme commune d'écriture alors que les langues majeures ont eu besoin de siècles ou de poètes géniaux et qu'elles se disputent encore aujourd'hui pour des détails orthographiques, tout comme nous.

*"Écoute grand-père, on sonne les cloches de l'église pour la Pentecôte" (cette phrase romanche évite tant que possible toute ressemblance avec les langues néolatines; en général, le romanche est beaucoup plus proche du monde néolatin).


Die Sprachgeographie Romanischbündens Lia rumantscha

Il Grischun è il sulet chantun da la Svizra cun trais linguas uffizialas. La constituziun dal Grischun renconuscha dapi il 1880/92 las trais linguas tudestg, rumantsch e talian sco linguas uffizialas chantunalas. Fin ca. 1850 era il rumantsch anc lingua da maioritad en il chantun Grischun. Oz inditgeschan anc 17% dals Grischuns il rumantsch sco meglier linguatg.
Il territori linguistic rumantsch cumpiglia las regiuns dal Rain anteriur (Surselva), dal Rain posteriur (Sutselva), il Surmeir, la Val d'Alvra, l'Engiadin'ota, l'Engiadina bassa e la Val Müstair.


Das Rätoromanische in der Statistik

Lia rumantscha

En Svizra datti dapi il 1850 mintga diesch onns dumbraziuns dal pievel. Dapi il 1860 cumpi glian questas dumbraziuns dal pievel er la dumonda areguard la lingua. La formulaziun da questa dumonda s'è midada pliras giadas en il decurs da las dumbraziuns. Il 1860 ed il 1870 è vegnida relevada la lingua principala da las chasadas, tranter il 1880 ed il 1980 la lingua materna da mintga abitant(a). Il 1990 han ins tschentà duas dumondas:
• Quala è la lingua, en la quala vus pensais e che vus savais il meglier?
• Quala(s) lingua(s) discurris vus regularmain?

a) a chasa, cun ils confamigliars;
b) en scola, en la vita professiunala, a la lavur.

Las diversas manieras da relevar las linguas da la populaziun na permetta betg da cumpa regliar adina ils differents resultats (in cun l'auter). Resultats da la dumbraziun dal pievel 1880, 1980 e 1990 (nivel federal).


La Lia Rumantscha

La Lia rumantscha (LR) è vegnida fundada il 1919 sco organisaziun da tetg da tut las societads rumantschas. Tras il mandat d'impunder las contribuziuns federalas e chantu nalas per la promoziun da la lingua e cultura rumantscha ademplescha ella in'incumbensa da dretg public. La Lia rumantscha sustegna, promova e coordinescha las lavurs da las societads regiunalas en favur da la lingua e cultura rumantscha. Ella s'engascha per il man tegniment e la promoziun dal rumantsch en famiglia, en scola, en baselgia ed en la vita publica e represchenta ils interess da la Rumantschia en ils secturs ils pli divers tant a l'in teriur sco a l'exteriur dal territori rumantsch.


DRG: Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun (Chur)

Claudio Vincenz

Il Dicziunari Rumantsch Grischun è in dals quatter vocabularis naziunals e sa chatta a Cuira. Ils trais auters han lur sedia a Turitg (Schweizerisches Idiotikon), Neuchâtel (Glossaire des patois de la Suisse romande) e Bellinzona (Vocabolario dei dialetti della Svizzera italiana).


Der Verein Pro Svizra Rumantscha engagiert sich für "La Quotidiana"

Toni Cantieni

L'uniun autonoma Pro Svizra Rumantscha (PSR) è vegnida fundada ils 7 da november 1992. La PSR ha la finamira principala da mantegnair e promover la lingua e cultura rumantscha, en spezial dentant: dad edir ina gasetta quotidiana rumantscha en ils idioms existents ed en rumantsch grischun e da promover la litteratura, la scolaziun e la perscrutaziun rumantscha ed en spezial il perfeziunament dals schurnalists rumantschs. L'uniun ha ultra da quai l'intent da garantir la quadrilinguitad da la Svizra. L'uniun vegn sustegnida finanzialmain er da la fundaziun PSR, creada aposta per quest intent.


Die romanische Jugendbewegung und die GiuRu

Eveline Nay

Per la giuventetgna da 16 a 30 n'ha la Lia rumantscha mai pudì esser l'organisaziun d'identificaziun. Cunbain ch'ils giuvenils rumantschs èn organisads bain en lur uniuns da giuventetgna localas na devi nagin contact tranter la giuventetgna dals differents territoris ed idioms rumantschs. L'onn 1991 ha ina gruppa percurschì quest manco en il moviment rumantsch ed ha fundà la Giuventetgna Rumantscha (GiuRu).


Bündnerromanische Literatur: eine kleine Skizze

Cla Riatsch

La litteratura rumantscha cumenza - sche nus emblidain las versiuns interlinearas cronicas - a l'entschatta dal 16avel tschientaner ed ella entschaiva cun apologia e polemica. En sia "Chianzun della guerra dalg Chastè da Müs" (1527) sa defenda Gian Travers da l'Engiadin'ota cunter ina chanzun satirica che accusava el dad esser vegnì a mauns da ses inimi Gian Giacomo Medici. Il fundament per la litteratura rumantscha furman dentant las translaziuns da la bibla dal temp da la refurmaziun che ha inizià ina fasa religius-confessiunalada 1550 fin 1850. Ina secunda fasa è segnada d'in moviment naziunalist e cumbattant, la uschenumnada "Renaschentscha rumantscha" da 1860 fin 1938. La terza fasa cun sia differenziaziun tematica ed estetica cumenza a la fin da la secunda guerra mundiala.


Der lange Weg zur Tageszeitung

Anna Maria Elmer-Cantieni

Dapi l'entschatta dal schurnalissem rumantsch enturn l'onn 1700 hai dà radund trais tozzels gasettas rumantschas en il chantun Grischun. Da quellas han però las pliras puspè stuì ceder suenter lung u curt temp. Differenzas politicas, linguisticas e confessiunalas han restrenschì fermamain la sfera d'influenza da las gasettas, il dumber d'abunents e cun quai la basa economica. Ma l'impurtanza da la pressa sco transmettura da novitads, sco med per furmar la voluntad politica e sco purtadra da fatgs culturals han ins gia baud vis. Fin oz n'ha questa muntada, anzi, mai pers sia valur.


Pourquoi apprendre le romanche?

Nicolas Bühler

Pertgei emprender romontsch? - Quella damonda, ch'ils pli paucs ch'emprendan in idiom romontsch (ni forsa era il rumantsch grischun) ston segir udir ualti savens, tradescha immediat la nunenconuschientscha dalla geografia linguistica dalla "quarta Svizra".
Pertgei duess ins semudergiar per tschun pievelets pigns ch'ein uni mo tras ina definiziun e che sestentan mintgaton da buca capir in l'auter, che refuseschan magari in lungatg communabel?
Emprender romontsch: pertgei? - Per mussar aIs Svizers da lungatg- mumma romontsch ch'ins emblida buca els, per dir ad els che lur "quarta Svizra" ha Il dretg d'exister e per perschuader els finalmein da brattar lur retenientschas cun luschezia.
(idiom: romontsch sursilvan)


Le 'rumantsch grischun'

Lia Rumantscha

La mancanza d'ina lingua da scrittira rumantscha cuminaivla ha sa fatg sentir a partir dal mument ch'il rumantsch ha cumenzà a gudagnar impurtanza sur ils stretgs cunfins regiunals ora. Pader Placi a Spescha (1752-1833), benedictin a la claustra da Mustér, è stà l'emprim a crear a l'entschatta dal XlXaveI tschientaner ina furma rumantscha surregiunala. Vers la fin dal XIXavel tschientaner ha lura Gion Antoni Bühler (1825-1897) fatg ina proposta per unifitgar ils idioms rumantschs, daventada enconuschenta sut il num "romontsch fusionau". Leza Uffer (1912-1982) ha stgaffì en noss tschientaner in'ulteriura lingua da standard ruman tscha, l'uschenumnà "interrumantsch". Questas trais emprovas n'han betg gì success.
A l'entschatta dals onns 80 ha dumandà la Lia rumantscha Heinrich Schmid, professer a l'universitad da Turitg, d'elavurar la basa scientifica per ina lingua rumantscha unifitgada.


Möglichkeiten und Grenzen der Förderung des Rätoromanischen aus der Sicht des Bundes

Constantin Pitsch

La révision de l'article sur les langues de la Constitution fédérale a permis de satisfaire le désir de la communauté linguistique rhétoromanche d'être reconnue au niveau fédéral tant d'un point de vue idéal que matériel. La reconnaissance en tant que langue nationale a une valeur symbolique et en tant que langue officielle, pragmatique. A ce sujet une loi, prévue pour le début 1999, précisera la position du rhétoromanche face aux autres langues et les modalités de soutien concret. D'autre part une élite rhétoromanche, qui s'est formée ces dernières années, est en train de faire beaucoup pour que la communauté romanche sorte de l'ombre et de l'isolement. Finalement il s'agit d'intensifier le travail avec les jeunes afin qu'ils puissent se libérer du poids d'idéologies dépassées et contribuer au futur du romanche. (réd)


Das Rätoromanische in der Sprachenpolitik des Kantons Graubünden

Arno Berther

Il Grischun è il sulet chantun cun trais linguas uffizialas. Quellas èn il tudestg, il rumantsch ed il talian. Il fatg che mo trais linguas èn las linguas chantunalas na munta dentant betg che mo trais linguas vegnan duvradas en quest territori. Tras l'immigraziun da lavurers esters e tras il turissem fan er autras linguas part dal profil linguistic dal chantun Grischun. La renconuschientscha dal tudestg, dal rumantsch e dal talian sco linguas chantunalas munta dentant che questas linguas èn las linguas tradiziunalas ed impurtantas en quest territori. Sco element essenzial dal patrimoni cultural dal chantun Grischun furman questas trais linguas er in impurtant element da sia identitad statala. Sin fundament da quest fatg respecta il chantun Grischun la diversitad linguistica, sin fundament da quest fatg considerescha el dentant er sco sia incumbensa da far ina politica da lingua activa en favur da la trilinguitad ed en favur dal mantegniment da quella. A chaschun da las davosas dumbraziuns dal pievel è sa mussada ina digren adina pli acuta dal rumantsch. Dentant er en tschertas regiuns da lingua taliana para il tudestg da prender pli e pli suramaun. La politica da lingua dal chantun Grischun è perquai surtut ina politica per mantegnair e promover las duas linguas minoritaras, en prima lingia il rumantsch.


Zukunftsstrategie der Lia rumantscha

Gion A. Derungs

L'onn 1981 ha la Lia rumantscha elavurà in program detaglià per il mantegniment e la promoziun da la lingua e cultura rumantscha. En il center da quest program steva la normalisaziun da la situaziun linguistica. Quella aveva da succeder sin trais champs:
a) la planisaziun dal corpus linguistic cun la creaziun da neologissems e la standardisaziun da la lingua,
b) la planisaziun dal status cun ina revalurisaziun giuridica da la lingua e
c) la planisaziun da l'adiever da la lingua cun il princip da l'utilisaziun dal rumantsch en tut las domenas da la vita.
La lavur da concretisaziun da prestaziuns gia iniziadas vegn ad occupar fitg la Lia rumantscha en l'avegnir. Per pudair satisfar a quellas spetgas vegni era ad esser necessari da far restructuraziuns sin il sectur operaziunal. Accents da lavur vegnan ad esser:
1. Il rumantsch tschertga preschientscha en l'economia. Ils champs d'acziun èn la construcziun, il turissem ed il sectur da temp liber/divertiment. L'economia, spezialmain il turissem, duai realisar la plurilinguitad sco valur culturala ed economica.
2. L'integraziun da la giuventetgna en il moviment rumantsch duai vegnir intensivada. Promover en spezial projects, stages ed acziuns da la giuventetgna en las regiuns, ma era projects surregiunals.
3. Promover l'enclegientscha ed ils contacts tranter las regiuns rumantschas cun la finamira da crear in'identitad rumantscha surregiunala.
4. Convivenza cun nossas minoritads na-rumantschas.
5. Redefinir il term "normalisaziun". Vala il princip da l'utilisaziun dal rumantsch en tut las domenas da la vita? Dovri ord motivs evidents ina vista differenziada?


Die romanische Volksschule

Werner Carigiet

Rumantsch vegn instruì actualmain en dus tips da la scola publica. Il tip da scola RLI (= rumantsch sco lingua d'instrucziun) furma la scola rumantscha per propi, entant ch'il tip da scola RRI (= rumantsch sco rom d'instrucziun) suonda il plan d'instrucziun da las scolas tudestgas, nua ch'ils scolars frequentan dus fin trais lecziuns emnilas en rumantsch.


Gegenwart und Zukunft der Schulpolitik des Kantons Graubünden

Christian Sulser

Questa contribuziun emprova da mussar ch' il plurilinguissem dal chantun Grischun s'effectuescha en ils differents secturs dal sistem da scolaziun. En il center da las explicaziuns stattan ils uraris dals divers stgalims da scolaziun resp. furmaziun che duain entrar en vigur cun il cumenzament da l'onn da scola 1999/2000.
La politica da scola dal Grischun è fundamentalmain segnada da la diversitad linguistica e culturala dal chantun.


Freud und Leid einer Romanischlehrerin

Wally Liesch
La germanisaziun sa derasa adina dapli, surtut sin il champ da la tecnica, e jau paupra scolasta na chat betg las expressiuns adattadas en il vocabulari antiquà. "Na, Anna jau stun mal, ,Milchstrasse', betg idea! Gea, Pieder, ,Space Shuttle' è in pled englais." Lura è arrivà il mument, cura che nus scolastas resignain e giavischain - per in pitschen mument - nossa lingua materna sin la glina.


Lehrmittel machen dagegen sehr

Georges Darms

La nova seria dals cudeschs da linguatg rumantschs sa basan sin in concept modern e bainponderà ed èn perquai in grond progress visavi las serias veglias da cudeschs da scola per il rumantsch. Quest concept sa basa dentant sin las relaziuns linguisticas da l'Engiadina bassa. Cun surpigliar las lecziuns correspundentas en ils auters idioms sa dattan dentant bainspert difficultads, dad ina vart pervia da las differenzas linguisticas dals idioms rumantschs, da l'autra vart dentant er pervia da la mancanza d'attenziun dals translaturs resp. da las gruppas da lavur al concept oriund ed a problems linguistics. Pli gravant ma para dentant, ch'il concept linguistic e didactic dals cudeschs da linguatg è praticamamain nunaccessibel als scolasts e n'è perquai betg enconuschent a lezs. La mancanza d'in commentari per ils scolasts ma para spezialmain deplorabla, perquai che las insuffizienzas da las lecziuns translatadas u adattadas na pon betg pli vegnir curregidas dals scolasts en la pratica. En vista a la situaziun sin il sectur dals meds d'instrucziun rumantschs san ins dentant segiramain esser cuntent cun il resultat, ma la situaziun na stgisa betg tut. Cun ina observaziun pli stricta dal concept ed in commentari per ils scolasts fiss il niz pratic da questa seria da cudeschs da scola senza dubi stà in bun pau pli grond.


Das Romanische vor und nach der Mittelschulreform

Gian Peder Gregori / Werner Carigiet

Sin il sectur da la scola media èn da spetgar impurtantas midadas en favur dal rumantsch. Entant ch'il rumantsch occupa oz en la scolaziun gimnasiala be ina posiziun a l'ur da l'urari, duai il rumantsch obtegnair en il futur da princip il medem status sco las dus autras linguas chantunalas. Nairas uras èsi ch'il sulet chantun triling offerescha a ses absolvents da la scola media la pussaivladad d'ina maturitad bilingua. Entant che la Scola chantunala prevesa da metter en vigur tut las refurmas è il privel grand che las scolas medias regiunalas restan tar il status quo u sa limiteschan be a midadas minimalas. La scolaziun da magistras e magisters succeda - supponì in conclus positiv a l'urna - pir suenter la maturitad en la Scol'auta pedagogica (SAP).


Romanische Schule der Zukunft: Gedankensplitter

Rico Cathomas

  • La scola rumantscha dal futur promova, protegia e sustegna vinavant lingua e cultura rumantscha.
  • Da scola rumantscha dal futur promova la cumpetenza dal tudestg.
  • En la scola rumantscha dal futur duai il talian u l'englais savair vegnir elegì sco rom d'elecziun obligatori sin il stgalim primar.
  • En la scola rumantscha dal futur duai il rom franzos vegnir remplazzà entras il talian e/u l'englais.
  • La scola rumantscha dal futur è ina scola explicitamain bi-, resp. plurilingua.
  • La scola rumantscha dal futur è ina scola pli curaschusa e segira da sasezza ch'è conscienta da sias fermezzas e che sa venda meglier che fin qua (marketing e public relations).


Romanisch an der Universität

Werner Carigiet

Essend ch'il chantun Grischun na posseda betg in'atgna universitad, sa concentrescha la scolaziun da rumantsch per futurAs romanistAs, scolastAs secundarAs e gimnasialAs sin be paucs lieus en Svizra. Las universitads suttastattan a chantuns che han en sasez pauc da traffitgar cun la lingua rumantscha, perquai fai tuttina surstar, che la spierta rumantscha en intginas instituziuns n'è betg uschè mala. Fitg periclità è dentant il lieu da studi da Turitg.


Gelebte Dreisprachigkeit. Das Sprachenmodell der Bündner Frauenschule

Heidi Derungs-Brücker
La formazione delle educatrici di scuola dell'infanzia viene assicurata nel Canton Grigioni dalla Bündner Frauenschule. Una delle idee cardine della formazione è data dall'importanza attribuita alle tre lingue cantonali. Non solo esse sono parte integrante dei programmi, ma il vissuto quotidiano della scuola è concretamente caratterizzato dalla presenza costante delle tre lingue: ognuno parla la sua lingua e viene capito dagli altri.
Nella futura Alta scuola pedagogica, che dovrebbe essere approvata in votazione popolare nel corso del mese di settembre 1998, si prevede di adottare il modello trilingue, assicurando così continuità ad una formula che si rivela molto utile per favorire l'apertura culturale e linguistica degli insegnanti. (red.)