Editorial

Cura ch’ins aveva dumbrà las vuschs dals votants svizzers ils 21 da matg 2006 èsi stà cler: Da l’urna è resortì in resultat epocal per las relaziuns scolasticas da la Svizra. Cun ina maioritad mai spetgada dad 86% han las burgaisas ed ils burgais incumbensà la Confederaziun da realisar ensemen cun ils chantuns ina regulaziun cuminaivla minimala da nossa scola. Che la realisaziun da quest project na vegnia betg ad esser leva, malgrà la legitimaziun pli che clera, gliez era bain da prevair. Quai è er vegnì illustrà cler e bain a chaschun da las votaziuns chantunalas encunter duas linguas a la scola primara. Il concordat HarmoS è l’emprim pass impurtant e necessari en la direcziun instradada da la Constituziun.
Ussa essan nus uschè lunsch: il spiert populist e naziunalist da tscherts Confederads reviva puspè en furma da referendums cunter gist quest concordat. Uschia èsi significativ che las flaivlezzas effectivas da HarmoS (p. ex. l’orientaziun unilaterala tenor standards da prestaziun) n’interessan gnanc ils adversaris, mabain gist sias fermezzas: Uschia vegn p. ex. pretendì che HarmoS promovia l’educaziun statala, ils uffants vegnian prendids davent fitg baud da lur geniturs e l’autoritad dals geniturs vegnia sutminada. Abstrahà dal fatg che radund 86% dals uffants han frequentà, en la media, dus onns scolina e malgrà che la tendenza s’avischina en tscherts chantuns a 100%, èn ils chantuns dal tuttafatg libers da decider co ch’ els vulan organisar il stgalim prescolar da dus onns. Demagogia furma pia l’urden dal di, pertge a HarmoS vegn be surdà in dretg, ch’ è s’etablì en la pratica dals davos decennis.
Fitg sumegliant vegn er operà cunter l’introducziun dal tudestg da scrittira en las scolinas. En il chantun Turitg han ins smanatschà cun ina iniziativa per il cas che la cumpart dal tudestg da scrittira na furma betg cleramain pli pauc che 50% dal temp d’instrucziun. Sco sch’ ins pudess quantifitgar linguas e cultura en general cun cifras da pertschient! Persuenter vegn recumandà da dar dumogn a quest problem cun definir la finamira d’instrucziun „Hochdeutsch“ en la scolina, quai che munta tant sco da stgatschar il diavel cun il demuni. La resposta adattada cunter il chatschim da finamiras d’emprender che sa resultass da quai fiss, tenor noss avis, ina educaziun in pau libra e senza squitsch. Na fissi betg pli scort, d’acceptar ch’il tudestg da scrittira è ina part integrala da nossa cultura, che la diglossia exista en l’entir spazi germanofon e che quella na represchenta betg in privel per la varietad discurrida?

Gianni Ghisla