La Rivista per l'insegnamento e l'apprendimento delle lingue

Manifest davart la situaziun dal rumantsch

Manifeste sur la situation du romanche
Langue nationale suisse et langue cantonale des Grisons, le romanche se trouve dans une situation alarmante. Les faits sont connus. Ils imposent désormais d’urgence que les communes romanches, le Canton des Grisons et la Confédération agissent et prennent des mesures convaincantes. La Constitution fédérale fournit une bonne base pour la protection du romanche. Mais la volonté politique de mettre en application de manière conséquente ces dispositions légales est pour ainsi dire inexistante.

Manifesto sulla situazione della lingua romancia
Il romancio, lingua nazionale svizzera e lingua cantonale dei Grigioni, si trova in una situazione allarmante. I fatti sono conosciuti. Ed impongono ormai urgentemente azioni e misure convincenti da parte dei Comuni romanci, del Cantone dei Grigioni e della Confederazione. La Costituzione federale fornisce una buona base per la protezione del romancio. Ciò che invece fa difetto quasi del tutto è la volontà politica di mettere in atto le disposizioni legali in maniera coerente.

Manifest zur Lage des Rätoromanischen
Die Situation des Rätoromanischen als Landes- und Kantonssprache ist alarmierend. Die Fakten sind bekannt. Diese verlangen jetzt dringend nach überzeugenden Handlungen und Massnahmen von Seiten der Gemeinden, des Kantons und des Bundes. Die Bundesverfassung enthält eine gute Grundlage für den Schutz des Rätoromanischen. Kaum existent ist jedoch der politische Wille, diese rechtlichen Voraussetzungen konsequent umzusetzen.

Manifest davart la situaziun dal rumantsch
La situaziun dal rumantsch sco lingua naziunala e chantunala è alarmanta. Ils fatgs èn enconuschents. Quels pretendan uss urgentamain acziuns e mesiras persvadentas da las vischnancas rumantschas, dal chantun Grischun e da la confederaziun. La constituziun federala cuntegna ina buna basa per proteger il rumantsch. Strusch existenta è dentant la voluntad politica dad applitgar questas prescripziuns legalas consequentamain.

Mo princips constituziunals na tanschan betg
Cun gronda maioritad ha il pievel svizzer acceptà avant sis onns in nov artitgel da linguatgs en la constituziun federala. Quel è vegnì rinforzà en la nova constituziun cun ils artigels 4, 18 e 70. Tranter auter prescrivan quels ch’ils chantuns hajan da determinar lur linguas uffizialas, da respectar la cumposiziun linguistica tradiziunala dals territoris e da prender resguard sin lur minoritads linguisticas. Quai oblighescha la confederaziun, il chantun Grischun e las vischnancas rumantschas d’applitgar lur lingua sco lingua uffiziala en administraziun, scola e dretgira.
La situaziun giuridica è damai clera. Clera è dentant era la situaziun linguistica existenta. Il rumantsch va a digren malgrà ils bels princips constituziunals, perquai ch’ina politica da linguatg activa manca. Intgins exempels dal davos temp:
• Mesiras concretas na vegnan betg prendidas cun la stgisa da l’autonomia communala.
• En ina scola superiura en il territori rumantsch nun èsi cler, sch’il linguatg matern è in rom obligatori.
• En il Grischun triling vegn introducida ina nova “marca da tetg” ‘graubünden’ en in sulet linguatg.
• Per in post da secretariat public amez il territori rumantsch na vegnan pretendidas naginas enconuschientschas dal rumantsch.
• En la dumbraziun dal pievel na lubescha l’Uffizi federal da statistica betg a Rumantschas e Rumantschs sco era ad auters bilings d’inditgar adequatamain lur bilinguitad vivida.

• Mo bainvulientscha e simpatia na tanschan betg.
• Mo cun leschas na vai betg, dentant senza anc main.
• Nus pretendain dal chantun Grischun ch’el surpiglia sia responsabladad e sia rolla decisiva.

Sutsignai er Vus quest manifest:
www.rumantsch.ch

Ils 21 da mars 2002 vegn quest manifest cun tuttas suttascripziuns tramess al president dal cussegl federal, al president dal cussegl grond dal chantun Grischun ed al president da la regenza grischuna sco era a las medias.

Contact:
Duri Denoth
Bagnera 171
Email: manifest@remove-this.rumantsch.ch,
tel: +41 81 860 07 61, fax: +41 81 860 07 62