Editorial

Mala tempora sunt? D’in pugn da vista subjectiv, pudiss mintgin chattar ina raschun u l’autra per dar in bul negativ a mintga temp. Sch’ins guarda bain pon ins dentant er far il cuntrari. Perquai èsi da far attenziun sche lamentaschuns e sevilims fan il tur. E tuttina, sch’ins vesa la situaziun dals linguatgs e da la cultura en Svizra, datti bain er motivs d’esser preoccupads. Pauc avant Nadal ha noss parlament mussà co ch’ins na duess propi betg proceder en chaussas da cultura, numnadamain senza stil e dignitad, senza lunga vesida e distanza. Igl è stà pplitost enibel d’observar co blers politichers – surtut da l’ala dretga dal parlament—– èn sa laschads trair en ina farsa e da crudar sin il medem livel sco quella da l’occurrenza artistica da Paris ch’ins vuleva stigmatisar. Memia lev vegn la cultura, e tar quella na tutga betg be l’art, mabain er ils linguatgs, degradada ad in object che lubescha a tscherts politichers da sa profilar, quai che para da funcziunar en temps maghers anc pli tgunsch che uschiglio. Sch’i va per spargnar, lu para quai d’ir spezialmain lev, daspera stuess in stadi democratic atgnamain sa far in obligaziun da cofinanziar ils buffuns da la curt. Mo cun tut quai è collià in problem fundamental: il ristg che la cultura perdia l’impurtanza che fa dad ella in element essenzial e ed indesistibel da mintga societad democratica. L’erosiun da questa rolla na po manar a nagut auter che a la depauperisaziun da la societad e da sias parts. Il problem po vegnir illustrà era en il sectur dals linguatgs a moda exemplara cun la sort dal talian en noss pajais pluriling. Il linguatg talian nun è periclità en il territori da la Svizra taliana, el è dentant periclità ordaifer ses ambient natural, ed ella è periclitada sco cumponenta da la Svizra sco pajais da la multifariadad linguistic-culturala. Co duess ins uschiglio interpretar ils sequents fatgs ch’èn succedidas il davos temp: il chantun Uri renunzia al talian sco segund linguatg obligatori en la scola populara, suenter l’avair introducì l’entschatta dals onns 90. La Scola politecnica da Turitg renunzia per motivs finanzials a la professura per lingua e cultura taliana, ina mesira ch’è er vegnida annunziada da l’Universitad da Neuchâtel. Tge pon ins concluder da quests fatgs, auter ch’ina diminuziun progressiva dal respect e da la renconuschientscha visavi ad ina cultura che vegneva fin qua considerada sco part integrala da l’identitad naziunala? En vista a tut quai sto vegnir reagì. Tgi che crai en la ritgezza da noss linguatgs e da nossas culturas – sch’ins è uss politicher, intellectual u simpel burgais - na po betg sa betg far auter che manifestar ses dissens en tut las furmas pussaivlas cunter quest pegiurament da la cultura. Mala tempora? Forsa dessi vias d’evitar els.

La redacziun