Editorial

Co sa manifestescha concretamain la marginalisaziun da las linguas minoritaras?
En l’actualitad svizra chattain nus numerus exempels persuenter. Dus da quels illustreschan exemplaricamain il problem areguard differents nivels. Tgi che persequitescha era mo rudimentarmain ils affars elvetics vegn ad avair udì u legì las lamentaziuns areguard la mancanza da represchentas e represchentants da las minoritads en ils gremis decisivs da la politica e da l’administraziun. En vista ad ina tala situaziun difficila illustreschan ils criteris per la reoccupaziun dal post da vicechancelier la misergia: il candidat/la candidata sto savair tudestg e franzos e cun preferientscha era talian ed englais. Il messadi è evident: il talian sco lingua naziunala vegn degradà al nivel d’ina lingua estra e quai en connex cun la reoccupaziun d’in dals posts politic-administrativs ils pli impurtants da noss pajais. Actualmain vegn quest post occupà da l’italofon Achille Casanova che sa renda en pensiun.
Il segund exempel stat en connex cun la resistenza massiva cunter l’instrucziun da duas linguas estras en scola primara. Questa resistenza sa mussa cunzunt en la Svizra orientala e la Svizra centrala. Igl è sa furmà in comité cun il num “In’unica lingua estra en scola primara” ed actualmain vegnan lantschadas iniziativas e rimnadas da suttascripziuns. E quai betg per casualitad en quels chantuns, a la testa il chantun da Turitg, che dattan – cun la benediziun da la Conferenza svizra dals directurs chantunals Ä– la prioritad a l’englais sin il stgalim primar. Era qua è il messadi pli che evident: l’englais vegn a dominar sin in martgà da linguas deregulà a donn e cust da las linguas minoritaras. En il fratemp san ins era che la successiun da la linguas estras emprendidas gioga ina rolla impurtanta. I fiss perquai illusoric da crair, che quels ch’emprendan l’emprim englais sco lingua estra han anc grond interess d’emprender pli tard linguas minoritaras. Ils ultims decennis ha la Svizra tudestga favurisà massivamain il dialect tudestg, tranter auter per defender sia identitad linguistica minoritara. Actualmain però - sin basa dals nauschs resultats da l’enquista PISA - metta ella puspè autras prioritads e promova pli decididamain il tudestg standard en scola. I fiss bain paradoxissim sch’ins marginalisass gist ussa las autras linguas naziunalas. Ch’i na dastga e na sto betg ir en quella direcziun demussa il grond interess per l’exposiziun actuala davart la lingua taliana a Turitg cun il titel “La dolce lingua. L’italiano nella storia, nell’arte, nella musica”, averta fin ils 29 da matg 2005. Questa exposiziun è ina fitg buna pussaivladad per sfular via al talian al nord da las Alps e da promover uschia la schientscha per ina lingua e cultura minoritara en noss pajais.

La redacziun